Władca Pierścieni: wracam do historii po latach

Nad Śródziemiem zaległ cień. Sauron chce odzyskać swój pierścień o potężnej mocy. Ludy z różnych krajów i ras zbierają więc drużynę, która ma jeden główny cel: zniszczyć potężny artefakt.

 

Po „Władcę pierścieni” pierwszy raz sięgnęłam po raz pierwszy około 10 lat temu, wypożyczając książki ze szkolnej biblioteki. Zrobiłam to jednak raczej z poczucia obowiązku, niż szczerej chęci. W końcu wszyscy tak mówią o tym Tolkienie, każdy wie, że jest istotny dla fantastyki, a ja ją przecież czytam, prawda? Musiałam go poznać. I przyznaję, że wtedy kompletnie nie miałam narzędzi, aby tę powieść odpowiednio ocenić.

Lata minęły, a choć dalej nie uważam się za specjalistę od Tolkiena i jako taki nie mam zamiaru się wypowiadać, w końcu wydaje mi się, że mam narzędzia, które pozwalają mi na lepszą analizę tego dzieła. Nie wybitną, ale lepszą, która pozwala mi na przynajmniej częściowe zrozumienie fenomenu „Władcy pierścieni” i rozłożeniu książki na drobniejsze czynniki. Nie powiedziałabym przy tym, że na „części pierwsze”: aby tego dokonać, musiałabym wiedzieć więcej choćby o konstrukcji baśni.

Władca Pierścieni
J. R. R. Tolkien
wyd. Muza, 2012

Nie jest to typowa recenzja i nie ma nią być – takowymi niech zajmują się literaturoznawcy, bo najzwyczajniej w świecie nie odważyłabym się tego zrobić. Ale być może moje spostrzeżenia po przeczytaniu książki po latach po prostu komuś w jakimś stopniu pomogą.

Przede wszystkim niewątpliwe jest jedno – Tolkien posługiwał się absurdalnie przepięknym stylem. Poetyckim, wzniosłym i bardzo baśniowym, choć w niektórych momentach przełamywanym drobnym żartem czy po prostu bardziej „ludzkimi” elementami. To historia stworzona z wielkim kunsztem, wyczuciem i świetnym warsztatem.

Warsztat Tolkiena świetnie widać też w samej konstrukcji powieści. Tu każdy rozdział jest konkretną historią, którą można swobodnie poznać osobno i też mniej-więcej zrozumieć, o co chodzi. Współczesna literatura to często poplątane ze sobą wątki, chaotycznie rozłożone postacie, ogrom emocji i myśli. „Władca pierścieni” zaś sprawia wrażenie bardzo klarownego, idealnie czystego, wypieszczonego wręcz. W tej historii nie da się zgubić.

Tu dochodzimy do kolejnej różnicy między fantastyką współczesną a historią stworzoną przez Tolkiena. „Władca pierścieni” pod kątem fabularnym jest… zaskakująco prosty. Przyznaję, że w ciągu tych dziesięciu lat kilkukrotnie obejrzałam filmy, w związku z czym fabułę mniej-więcej pamiętałam dość dobrze, ale tam, ta prostota nie rzuca się aż tak w oczy. Tak naprawdę gdyby z rozdziałów wykluczyć pieśni czy opisy świata, „Władca pierścieni” byłby co najmniej o połowę krótszy i fabularnie nie straciłby właściwie nic. Przy tym warto zauważyć, że wydanie zawierające wszystkie trzy części to ok. 1200 stron, gdzie dzisiaj jeden tom książki fantasy potrafi mieć ich bez problemu 600-800. To epicka, ale naprawdę zaskakująco krótka i konkretna historia.

Oczywiście to, czemu tak się stało, jest dość oczywiste. Tolkien, pisząc swoje dzieła, pracował ręcznie lub na maszynie. Musiał więc znacznie bardziej ważyć stawiane słowa i nie mógł pozwolić sobie nawet na odrobinę grafomaństwa, co jest zmorą wielu dzisiejszych twórców. Zresztą, ktoś o takim wykształceniu i wiedzy jak on, chyba nie zrobiłby tego nawet współcześnie.

Choć ponowne przeczytanie „Władcy pierścieni” sprawiło, że zaczęłam doceniać Tolkiena jeszcze bardziej, nie mogę ukryć tego, że w dalszym ciągu preferuje raczej współcześnie pisaną fantastykę. Czemu? A no właśnie przez baśniowość tego świata i języka. Jest przepiękny, owszem, ale osobiście wolę, gdy autor skupia się bardziej na bohaterze. Gdy mogę w niego w pełni uwierzyć i po prostu się do niego przywiązać. W tej historii zaś postacie są przede wszystkim figurami, które służą autorowi do wypełnienia historii. One deklamują, nie rozmawiają. Mają konkretne cechy charakteru, ale tak naprawdę czytelnik musi dopowiedzieć sobie relacje między nimi, bo w narracji Tolkiena nie ma dłuższych opisów myśli bohaterów, ich bardziej „prywatnych” chwil ze sobą.

Co się z tym też wiąże, każdy punkt podróży bohaterów ma właściwie taką samą długość. Organizowane jest przyjęcie urodzinowe? Super. Będzie miało mniej więcej tyle samo uwagi autora, co wyruszenie bohaterów w podróż, ranienie jednego z nich czy nawet śmierć, albo sam finał historii. Nie da się ukryć, naprawdę wolę bardziej emocjonalne podejście do narracji, ale jednocześnie: to po prostu moja osobista preferencja, a nie wada „Władcy pierścieni”. Bo on, w gruncie rzeczy, wad jest niemalże pozbawiony, jeśli chcemy oceniać historię obiektywnie.

Przyznaję też, że osobiście nie przepadam za fragmentami opisującymi Sama i Froda. Znacznie bardziej wolę przebywać z drugą częścią drużyny – tam się po prostu dzieje więcej istotnych dla fabuły i świata przedstawionego rzeczy. Sam i Frodo po prostu wędrują, spotykając na swojej drodze niewiele osób. Niemniej, ten sam problem mam zawsze także w chwili, w której oglądam ekranizacje.

Cieszę się, że w końcu do tej historii wróciłam. Że teraz lepiej rozumiem jej fenomen. Jej konstrukcję, jej sposób narracji, jej wielkość, bo to historia prawdziwie wielka. Jednocześnie jednak jeszcze bardziej cieszę się, że będę mogła wrócić do współczesnego fantasy. Teraz, być może, z lepszym zrozumieniem tej odmiany fantastyki.